Mustafa Ziya
Türkmeneli’nin Belleği Ata Terzibaşı
İnsanlığın en eski uygarlığı olan Sümerliler uzak anlamına gelen “Irak” adını verdikleri iki nehir arasında kalan bu topraklar, dünya medeniyetine sayısız değerler kazandırmıştır. Yüzyıllar boyunca insanlığa yol göstermiş olan Bağdat, Musul, Basra, Necef ve Kerkük şehirleri bu coğrafyadaki kültürel zenginliklerin birer merkezini oluşturmuştur. Bu kültür mirasını koruyan, tarihe geçiren ve nesillere aktaran önemli şahsiyetlerin uzun yıllar süren özverili çalışmaları toplumumuzun zenginliklerini keşfetmemizi ve aydınlanmamızı sağlamaktadır. İnsanlık tarihine yön vermiş Kaşgarlı’nın Divan-ı Lügat’it Türk ve Hatibi’nin Tezkiret üş Şuara eserleri bu coğrafyada ortaya çıkmış önemli miraslardan sadece birkaçıdır.
Irak’ta Türklüğün kültür ve fikir merkezi olan Kerkük şehrinin yetiştirdiği önemli Şahsiyetlerden olan Ata Terzibaşı, ortaya koymuş olduğu eserlerle “Türkmen Kültür Tarihçisi” olarak tanınmaktadır.
Asıl adı Ataullah olan Ata Terzibaşı 14 Kasım 1924 tarihinde Kerkük’ün Bulak mahallesinde doğmuştur. Babası Molla Ömer Efendi, dedesi ise Sergüzeşt-i Saadet ve Tuhfe-i Askeriye kitaplarının yazarı Abdullatif efendidir. TERZİBAŞI, mahalle mektebinde Kuran-i kerim, Gülistan, Güldeste ve Fuzuli’nin şiirlerini okuduktan sonra ilkokul, ortaokul ve liseyi Kerkük’te bitirdi. 1950 yılında Bağdat Üniversitesi-Hukuk Fakültesi’nden mezun olarak Kerkük’te serbest avukatlık yaptı ve kültür çalışmalarına devam etti. Türkçe bölümünün başyazarlığını yaptığı Beşir Gazetesi komünist rejim tarafından kapatılınca Terzibaşı arkadaşlarıyla birlikte sürgün edildi. Sürgünden döndükten sonra çalışmalarına devam etti. Terzibaşı, hayatının tamamını Türkmen kültürü araştırmalarına adadı ve tüm eserlerini Kerkük’te yazdı.
Yüzlerce araştırma, inceleme yazısı ile ilmî tebliğ ve makale yazan Terzibaşı, her biri konusunda kaynak metin niteliğinde olan birçok eser vermiştir. İlk yazısını 1946 yılında Bağdat’ta çıkan el Cihad gazetesinde, ilk kitabını 1953 yılında yine Bağdat’ta yayınlamıştır. Terzibaşı, derleme, araştırma ve incelemeler olarak Terzibaşı’nın toplam 362 yazı, makale ve 23 kitabı basılmıştır. Arapça yazıları Bağdat’ta çıkan yüksek tirajlı onlarca gazete ve dergilerde, Kahire’de çıkan er-Risale, Beyrut’ta çıkan el-Edib ve Halep’te çıkan el-Hadis dergilerinde yayınlanmıştır. Türkçe yazıları Irak’ta çıkan Kardeşlik Dergisi, Yeni Kültür Dergisi, Afak, Beşir, Kerkük, Türkmeneli gibi gazetelerde, Türkiye’de ise Yeşilada, Türk Sanatı, Türk Dili, Türk Yurdu, Türk Kültürü ve Türk Edebiyatı gibi yayın organlarında çıkmıştır. Bu arada Türk Ansiklopedisi için Irak Türkmenlerinin kültür tarihine ait maddeler yazmış, tarama sözlüklerine Kerkük ağzına ait yüzlerce kelime vermiştir. Kitapları Kerkük, Bağdat, Tahran, Bakü ve İstanbul’da defalarca basılmış, “13 ciltlik “Kerkük Şairleri”, 3 ciltlik “Kerkük Hoyratları ve Manileri”, “Kerkük Havaları” ve “Arzu Kamber Masalı” kitapları Türkmen edebiyatı, Halk şiiri ve müziği konusunda ana kaynak haline gelmiştir.
Terzibaşı, ayrıca, Kerkük’te çıkan Afak Gazetesi, Yeni Kültür Dergisi ve Beşir Gazetesi Türkçe bölümünün başyazarlığını yapmıştır. Araştırmalarıyla uluslararası Türkiyat Türk Folkloru konferanslarına katılan Terzibaşı Türk Dil Kurumu’nun fahri üyeliğini, Azerbaycan Yazarlar Birliği’nin üyeliğini, Azerbaycan “Vektör” Uluslararası İlim Merkezi’nden fahri doktora unvanını kazanmış ve Türk kültürüne hizmetlerinden dolayı onlarca ödül almıştır. Terzibaşı’nın çalışmaları Türkiye ve Azerbaycan’da birden fazla yüksek lisans ve doktora tezine konu olmuştur.
Terzibaşı çok yönlü bir kültür araştırmacısı olarak, metinleri ana kaynaklarından derleyerek tespit, analiz, mukayese etmiş ve yorumlamıştır. Türkmen halk edebiyatı, Türkmen halk müziği ve makamları, tezkirecilik, Türkmen folkloru, Irak Kerkük ağzı araştırmaları, matbuat tarihi, edebi analizler ve Kerkük Türk mimari eserleri tarihi gibi birçok dalda eserler meydana koymuştur. Böylece Irak Türkmen kültürü araştırmalarında bir çığır açmış, zengin bir kütüphane bırakmış ve Türkmen kültürünü Türk dünyasına ve Arap halkına tanıtmıştır.
Yetmiş yıl değerli eserler yayınlayan Terzibaşı sağlık durumundan dolayı son eseri olan Türkmence Kerkük Ağzı Sözlüğünü “Ç” harfinde bırakmak zorunda kalmış ve 18 Haziran 2015 tarihinde kitabın 3. cildini veda yazısı mahiyetinde şu ifadelerle bitirmiştir:
Ata Terzibaşı 31 Mart 2016 tarihinde Kerkük’te vefat etti ve Musalla mezarlığında toprağa verildi. Terzibaşı, Irak Türkmen kültürünün dünyada en büyük temsilcisi ve Türkmeneli’nin belleği idi.
