Nail Tan
Atâ Terzibaşı
TDK Şeref Üyesi, Irak Türkmenlerinin tanınmış dil, edebiyat ve halk kültürü araştırmacısı Atâ/Ataullah Terzibaşı, 31 Mart 2016 Perşembe günü saat 21.00 sularında Kerkük’teki evinde hayata gözlerini yumdu. Cenazesi, 1 Nisan 2016 Cuma günü, cuma ve cenaze namazlarının ardından Kerkük Musalla Mezarlığı’ndaki aile kabristanında toprağa verildi.
Terzibaşı, 14 Kasım 1924 tarihinde Kerkük’ün Bulak Mahallesi’nde doğdu. Kerkük Piryadiler Mahalle Mektebinde ilköğrenimine başladı. Bu okulda Kur’an-ı Kerîm-i hatmetti. Daha sonra altı sınıflı Türk ilkokulunu bitirdi. Arapça öğretim yapan liseden sonra Bağdat’a gidip Hukuk Fakültesinde yükseköğrenimini tamamlayıp avukat oldu (1950). Kerkük’te uzun yıllar avukatlık yaparak geçimini sağladı. Bir yazısından dolayı 1959 yılında tutuklanıp bir süre Hille’de sürgün yaşadı. Hayatı boyunca Irak Türkmenlerinin dilini, edebiyatını, halk kültürünü araştırdı ve yaşatmaya yönelik çalışmaları destekledi.
İlk yazısı Hukuk Fakültesi öğrencisi iken Mısır’da yayımlanan El-Risale dergisinde basıldı. 1945 yılından itibaren Bağdat, Kerkük, Kahire, Beyrut, Halep, Ankara ve İstanbul’da yayımlanan gazete ve dergilerde yazmaya başladı. El-Risale (Kahire), El-Edip (Beyrut), El-Hadis (Halep), Türk Yurdu (Türkiye) ve Türk Dili (Türkiye) dergilerindeki yazılarıyla tanındı. Kerkük’te Türkçe çıkan Kerkük ve Afak gazetelerinde yazdı. Arapça El-Sakaf el-Hadis ve Türkçe Beşir gazetelerinde yazı işleri müdürlüğü yaptı. Turas eş Şa’bi, Kardaşlık/El-Ahaa ve Türkiye’de Türk Kültürü dergilerinde de önemli derleme ve incelemeleri yer aldı. Ayrıca Irak dergilerinden El-Aklam, El-Mektebe, El-Tezamun, El-Ehbar, El-Mesa, El-Şaab, El-Emek, El-Siyase, El-Eyyam ve El-Beled dergilerinde de Arapça ve Türkçe çok sayıda yazısı yayımlandı.
Terzibaşı, hiç evlenmedi. Ömrünü Türkmen kültürünü araştırmaya adadı. 1953-2016 yılları arasında 50’ye yakın kitabının yayımlandığını Kerküklü araştırmacı Şemsettin Küzeci’den öğrendik. En önemli eserleri; Kerkük atasözleri, hoyratları, havaları (türküleri), şairleri ve Kerkük ağzı üzerinedir. Kerkük hoyratlarını üç cilt, Kerkük şairlerini 13 cilt ve Kerkük ağzını da üç cilt hâlinde yayımlamayı başardı. Dedesi Abdüllatif Efendi’nin iki kitabını yayımladı: Sergüzeşt-i Saadet (Bir Hac Seyahatnamesi) ve Tuhfe-i Askeriyye. Nazaratü’l camia fi tarih el-edeb el-Türkî (Türk Edebiyatına Toplu Bir Bakış) adlı incelemesi de önemlidir.
TDK’nin dernek döneminde Haberleşme Üyesi, kamu bilim kurumu döneminde de Şeref Üyesiydi. Çalışmaları, Azerbaycan üniversitelerinden fahri doktor, Türkiye’de Türk Dünyası Hizmet Ödülü başta olmak üzere birçok ödülle değerlendirildi.
Irak’ta ve Türkiye’de 50’ye yakın esere imzasını atan Terzibaşı’nın başlıca eserleri ilk baskı yıllarına göre şöyle sıralanabilir:
Sözlük: Kerkük Ağzı/Türkmence Sözlük, 3 Cilt, (Kerkük, 2011-2015).
Derleme, İnceleme: Şarkı ve Türküler (Bağdat -1953), Talikat Ala El-talkat El-Vafiye (Bağdat 1954), Kerkük Hoyratları ve Mânileri, 3 Cilt (Bağdat 1955-57), Kerkük Havaları (Bağdat 1961), Kerkük Eskiler Sözü, (Bağdat -1962), Kerkük Şairleri, 13 Cilt (Bağdat-1963-2013), Arzı Kamber Matalı/Kerkük Varyantı (Bağdat-1964, Tahran 1967, Erbil 1997), Kerkük’te Matbuat Tarihi, 2 Cilt (Kerkük 2001), Erbil Şairleri, 3 Cilt (Kerkük 2004), Kerkük’ün Türk Tarihi (Kerkük 2005), Kerkük’te İmaret ve Tesislerin Manzum Tarihi (Kerkük 2005), Kerküklü Şeyh Rıza ve Türkçe Şiirleri, 3 Cilt (Kerkük 2006), Fuzulî’nin İcmal-i Aşk Kitabı Tercümesi (Kerkük 2006), Türkmen Keşkülü, 3 Cilt (Kerkük 2007-2015), Sergüzeşt-i Saadet, 3 Cilt (Kerkük 2007), Kerküklü Faiz, 3 Cilt (Kerkük 2008), Kerkük ve Dolaylarında Olayların Manzum Tarihi (Kerkük 2009).
Türkiye’de yayımlanan incelemelerinden tespit edebildiklerimiz ise şunlardır: Kerkük Şairleri, 4 Cilt (İstanbul 2013), Arzı Kamber Matalı (İstanbul 1971), Kerkük Hoyratları ve Mânileri (İstanbul 1975), Kerkük Havaları (İstanbul 1980), Fuzulî Hakkında Yazılar (İstanbul 2016).
Azerbaycan’da hakkında Prof. Dr, Gazenfer Paşayev tarafından Eta Terzibaşı’nın Folklorşünaslık Fealliyyeti adlı bir kitap yayımlandı (2014).
- Uluslararası Türk folklor Semineri (8-14 Ekim 1973) sırasında tanışıp dost olduğum Atâ Terzibaşı, Türk dünyasının kültür anıtlarından biriydi. Ruhu şad olsun!
